Hervormingsbezuinigingen

Onze politieke ambities willen we met kracht realiseren, nu en in de toekomst. Dat vraagt om een goed toegeruste en toekomstbestendige ambtelijke organisatie. De gemeentelijke organisatie is de afgelopen jaren meer dan meegegroeid met de stad. Ondanks de groei van de stad zien we de oplossing niet zozeer in verder groeien, maar in efficiënter en slimmer organiseren. Daarmee spelen we tegelijk in op de uitdaging vanwege de krappe arbeidsmarkt en de extra structurele bezuinigingen die nodig zijn vanaf 2026 om het huishoudboekje van de gemeente op orde te krijgen. Deze hervormingsbezuinigingen komen bovenop de hervormingen in het sociaal domein en de bezuinigingen uit de Voorjaarsnota 2024 die reeds verwerkt zijn in de Programmabegroting 2025.

Deze bijlage bevat een voorlopig overzicht van hervormingsbezuinigingen die we aan het verkennen zijn. Dit is een tussenstap richting besluitvorming over de hervormingsbezuinigingen door de raad bij de Voorjaarsnota 2025. De mogelijke hervormingsbezuinigingen zijn onderverdeeld in thema's met het verwachte bezuinigingsbedrag. Dit is nog een grove inschatting op basis van benchmarks en informatie van andere gemeenten. Het uitwerken van realistische en uitvoerbare hervormingen met bijbehorende concrete bezuinigingsbedragen vanaf 2026 vraagt meer tijd en zorgvuldigheid.

Procesaanpak

Voor de besluitvorming wordt aangesloten bij de begrotingscyclus, zodat een integrale afweging wordt gemaakt over de hervormingen in relatie tot andere financiële ontwikkelingen. Het proces om te komen tot definitieve besluitvorming ziet er als volgt uit:

• Februari-maart 2025: raadsbrief over de voortgang van de hervormingen
• Maart-april 2025: technische sessie raad over de voortgang van de hervormingsvoorstellen
• Voorjaarsnota 2025 (juni): besluiten over de hervormingsvoorstellen met bezuinigingsbedrag en wijze van uitvoering. Na besluitvorming in de Voorjaarsnota 2025 start de implementatie.

Thema’s hervormingsbezuinigingen

In de Voorjaarsnota 2024 staat al vermeld dat pijnlijke keuzes niet kunnen worden voorkomen. Alleen door duidelijk te kiezen kunnen inwoners duurzaam en toekomstbestendig worden geholpen. De thema’s die worden onderzocht voor de hervormingen zijn aan de hand van de volgende leidende principes bepaald:

1. Kritisch kijken naar de gemeente zelf en de organisatie​
2. Samenwerken met partners in stad en regio ​​
3. Overlaten van werkzaamheden aan onze inwoners en ondernemers ​​
4. Minder beleid ontwikkelen en in de uitvoering de basis op orde​
5. Kijken naar de wettelijke basis en de bovenwettelijke taken​

In onderstaande tabel zijn de thema’s voor de hervormingsbezuinigingen weergegeven die tot dusver in kaart zijn gebracht. De thema's bevinden zich nog in de verkennende fase en worden komende tijd verder uitgewerkt. Zo moet bij de uitwerking duidelijker worden wat de impact is op de stad, de organisatie, de ambities van de raad en het bezuinigingsbedrag per thema. Daar waar de hervormingen andere partijen raken, gaan wij met hen in gesprek. Daarnaast wordt er in het najaar van 2024 een verdiepende analyse uitgevoerd met als doel om gerichte inhoudelijke keuzes te maken binnen de genoemde thema’s en om tot aanvullende voorstellen voor hervormingsbezuinigingen te komen.

Het is mogelijk dat de thema’s in de verdere uitwerking nog veranderen en er kunnen ook nog thema’s worden toegevoegd. Er is mogelijk overlap tussen de thema’s en de onderliggende ideeën, die bij de uitwerking van de thema’s duidelijk worden. De indicatieve bezuinigingsbedragen kunnen dus niet zonder meer worden opgeteld. Daarnaast moet rekening worden gehouden met investeringen (geld, middelen en mensen) die nodig zijn om de hervormingen en de bijbehorende bezuinigingen te realiseren. Welke investeringen nodig zijn, is op dit moment nog onzeker. Ook zijn zogenaamde weglekeffecten van bezuinigingen zoals via leges, heffingen, grondexploitatie, etc. nog niet gekwantificeerd.

Op dit moment bestaat er nog onzekerheid ten aanzien van de daadwerkelijke bezuinigingspotentie van de hervormingen. De bedragen in onderstaande tabel zijn dan ook vooral indicatief en kennen een soms forse bandbreedte. Bij de uitwerking van de voorstellen wordt deze bandbreedte versmald en worden de bedragen concreter ingevuld. De verwachting is dat binnen deze thema’s aangevuld met de uitkomsten van de verdiepende analyse de structureel benodigde 25 miljoen euro (met een ingroei van 20 miljoen euro vanaf 2026) kan worden gerealiseerd.

Zoekrichting 1 Aanpassen ambtelijke organisatie
Onder zoekrichting 1 vallen de volgende vier thema’s:

Thema 1: Efficiënter en zakelijker werken
De gemeentelijke organisatie is de afgelopen jaren meer dan meegegroeid met de stad. Wij willen niet zozeer verder groeien, maar op een andere manier gaan werken en organiseren. Dat willen wij doen door de mogelijkheden te onderzoeken om processen te standaardiseren en te vereenvoudigen. En door te kijken waar automatisering leidt tot procesverbetering en minder kosten. Daarbij valt te denken aan het maken van scherpere keuzes op de inzet van capaciteit en haalbare planningen. Daarnaast zal betere besluitvorming, heldere prioritering en rolduidelijkheid kunnen leiden tot minder overleg en efficiënter werken. En ook tot een lager ziekteverzuim en hieraan gerelateerde inhuur.​

Thema 2: Scherper prioriteren van beleid
Nauw verwant aan bovenstaand thema is het scherper prioriteren van beleid. In de afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in het ontwikkelen van beleid, met als resultaat veel beleidsplannen. Nu willen we de focus op haalbaarheid in de uitvoering onderzoeken. Daarbij wordt zowel naar bestaand als nieuw beleid gekeken. Waarbij we bestaand beleid, dat niet effectief is of beleid op onderwerpen waar de gemeente nauwelijks invloed op heeft, willen schrappen. Daarnaast wordt er kritischer gekeken naar nieuw te vormen beleid. Hierbij worden eerst de mogelijkheden in het fysieke domein verkend, maar wordt ook naar het sociaal beleid en interne bedrijfsvoeringsbeleid gekeken. Dit moet uiteindelijk leiden tot het opstellen van minder beleidsnota's en het schrappen van niet effectief beleid. Daarbij staat de bewezen effectiviteit van beleid en impact die we daarmee hebben op de stad centraal. Dit heeft gevolgen voor de bijbehorende ambtelijke capaciteit en inhuur. Door minder beleid (stapeling en complexiteit van thematisch beleid) te ontwikkelen ontstaat er minder druk op de uitvoeringskracht. Dit draagt bij aan onze ambitie om de uitvoeringskracht van de organisatie te versterken. Daarbij tekenen we aan dat de keerzijde is dat uitvoering niet kan zonder (tactisch/ operationeel) beleid. 

Thema 3: Centraliseren van o.a. bedrijfsvoering
Het bijeenbrengen van bestaande competenties en budgetten in onze organisatie en de sturing en kaderstelling daarop, vanuit de verwachting dat we daardoor beter kunnen sturen en gebruik kunnen maken van schaalvoordelen en de kwaliteit van de interne dienstverlening kunnen verhogen.

Thema 4: Organiseren gemeentelijke dienstverlening en wijkgericht werken  
Doel is om vanuit het perspectief van de inwoner de dienstverlening te herijken, zodat het voor de inwoner eenvoudiger, laagdrempeliger en duidelijker wordt waar deze terecht kan voor hulp of aanbod. We kijken waar we efficiënter gebruik kunnen maken van onze eigen huisvesting zoals wijkbureaus en die van onze maatschappelijke partners. We onderzoeken of het overlaten van werkzaamheden aan de stad tot een besparing leidt. En ook hoe de dienstverlening in de wijken effectiever kan. Waar wij kansen zien doen we dat in overleg met de stad.

Zoekrichting 2 Minder ambitie en ‘kwaliteit’​
Onder zoekrichting 2 vallen de volgende twee thema’s:

Thema 5: Versoberen van vastgoed van onszelf en maatschappelijke partners
In Utrecht stellen we zogenaamde bovenwettelijke eisen. Dit doen we bijvoorbeeld in ons beleid voor duurzaamheid, parkeren of groen. Dit draagt bij aan onze ambities, maar leidt ook tot hogere investeringskosten voor (gemeentelijk) vastgoed, maar ook tot kosten voor het opstellen, toetsen aan en handhaven van beleid. En vraagt extra capaciteit voor afstemming om te bepalen of wel/niet aan alle beleid kan worden voldaan. Wij onderzoeken of door het bouwen conform landelijke eisen er een reële besparingsmogelijkheid ontstaat.

Thema 6: Verlagen bijdragen aan verbonden partijen en subsidies
Naast onze eigen organisatie kijken we of het mogelijk en haalbaar is om de verbonden partijen efficiënter te organiseren en zo de bijdrage te verlagen. Dat doen we in overleg met de andere deelnemers aan die partijen. Wij zijn in afstemming met deze partners gestart om de verbonden partijen te vragen in kaart te brengen waar zij efficiënter kunnen werken. Ook voeren wij een verkenning uit of het verlagen van de totale kosten aan subsidies tot bezuinigingsmogelijkheden leidt.​

Zoekrichting 3 Verdienvermogen benutten
Onder deze zoekrichting valt het volgende thema.

Thema 7: Verdienvermogen benutten
We stellen voor om in het kader van de hervormingsbezuinigingen ook aandacht te besteden aan opbrengstverhogingen. Dan denken we niet aan een directe lastenverzwaring voor inwoners, maar willen we vooral onderzoeken wat de mogelijkheden zijn van private financiering van de cultuursector, de expertise uitbreiden om externe subsidies aan te trekken en commercieel verhuur van ons eigen vastgoed.

Verdiepende analyse
Op bovenstaande thema's wordt een verdiepende analyse uitgevoerd om gerichte inhoudelijke keuzes te kunnen maken in aanvulling op of ter verbreding van de genoemde hervormingen. Daarmee willen we komen tot een aantal gerichte keuzes voor het aanpassen van onze organisatie met minder beleid en herwaardering van de uitvoering. De analyse kan ook leiden tot aanvullende hervormingsbezuinigingen voorstellen.

Structurele bezuinigingen vragen iets van gemeentebestuur

Het realiseren van deze structurele bezuinigingen vraagt om prioritering en terughoudendheid voor het stellen van extra vragen en geven van opdrachten. Dat betekent ook dat een aantal wensen van uw raad niet in de gewenste kwaliteit, omvang of tijd gerealiseerd kan worden. Wanneer dat van toepassing is, gaan wij hierover met u in gesprek .

Monitor bezuinigingen

In de voorjaarsnota 2024 hebben we afg esproken dat we na de voorjaarsnota 2025 een monitor inrichten over de voortgang van de totale hervormingen en bezuinigingen. En dat we u in d e begroting 2025 uitgebreider informeren.

De trajecten die via deze monitor worden gerapporteerd zijn:

1. Hervormingstraject sociaal domein
2. UBA-maatregelen (Utrechtse Begrotings Alternatieven), waarover uw raad heeft besloten bij Voorjaarsnota 2024
3. Hervormingsbezuinigingen

De voortgang van deze maatregelen worden twee keer per jaar in samenhang gerapporteerd via de reguliere begrotingscyclus. In de Voorjaarsnota en de programmabegroting wordt de voortgang gerapporteerd. Als hier aanleiding toe is, worden separate raadsbrieven verstuurd.
In de monitor worden in ieder geval de volgende aspecten gerapporteerd per maatregel:

• De achtergrond van de maatregel (hervormingstraject sociaal domein, UBA, Hervormingsbezuiniging)
• Het beoogde bezuinigingsbedrag
• Het gerealiseerde bezuinigingsbedrag

Per maatregel wordt bepaald hoe de score wordt vastgesteld aan de hand van een stoplichtrapportage. Afwijkingen op de voortgang worden apart toegelicht met oorzaak en bijsturingsmaatregel. Vanaf de Voorjaarsnota 2025 wordt deze monitor onderdeel van de genoemde rapportages.

Reserve implementatie hervormingsbezuinigingen

In de Voorjaarsnota 2024 heeft u besloten een reserve van 2,5 miljoen euro op te nemen voor de implementatie van de hervormingsbezuinigingen. Van het bedrag van 2,5 miljoen euro is circa 1,5 miljoen euro bestemd voor programmakosten, onderzoekskosten en communicatie in 2024 en 2025. Daarnaast is naar verwachting 1,3 miljoen euro nodig voor aanloopkosten om projectvoorstellen uit te werken en voor te bereiden.